اشرف الملوک فخرالدوله، دختر مظفرالدین شاه و سرورالسلطنه (حضرت علیا) از جمله زنانی است که به واسطۀ موقوفات و کارهای خیریه اش نامی بلند آوازه دارد.

 فخرالدوله در سال 1304هـ. ق متولد شد. وی ابتدا نامزد پسر خالۀ خود دکتر محمد مصدق بود. اما به واسطه رقابت های سیاسی وقت، صدراعظم مظفرالدین شاه یعنی میرزا علی خان امین الدوله تصمیم گرفت جهت استحکام قدرت خود با خاندان سلطنتی وصلت کند. در نتیجه فخرالدوله را برای پسر خود میرزا محسن خان معین الملک (امین الدوله) که او نیز همسر داشت، خواستگاری کرد. فخرالدوله که از ازدواج با پسر خاله راضی نبود قبول کرد. میرزا محسن خان نیز همسر خود را طلاق داد و پس از برگزاری جشنی باشکوه، عروس و داماد به خانه مشترک رفتند. از آن پس بین خانوادۀ سرورالسلطنه و خواهر وی نجم السلطنه – مادر محمد مصدق بانی بیمارستان خیریه نجمیه ( این بانو در وبلاگ به طور کامل معرفی شده اند) ،  اختلاف به وجود آمد که هیچ گاه به مودّت نیانجامید.

حاصل این ازدواج 9 فرزند به نام های حسین _ غلامحسین _ محمود _ علی _ احمد _ ابوالقاسم _ رضا و معصومه امینی بود ایشان مادر علی امینی سیاست مدار ایرانی، از اعضای جبهه ملی و یک دوره از اردیبهشت 1340 تا تیر 1341 نخست وزیر ایران بودند. فخرالدوله بسیار حسابگر بود. کلیه مخارج منزل، هزینه تحصیل و پوشاک فرزندان، تحت ضابطه خاصی قرار داشت. و به هر یک از فرزندان خود ماهیانه می داد. هر سه ماه یکبار فرزندان ایشان پس از امضا کردن صورتحساب مقرری خود را دریافت می کردند.  این امر تا پایان عمر فخرالدوله ادامه داشت حتی پس از استقلال مالی فرزندانش ، می گویند در زمان حکومت زاهدی هنگامی که علی امینی وزیر دارایی بود برای اخذ مقرری ماهانه خود نزد مادر رفته بود، با کمال تعجب دید بابت حقوق سه ماهه او فقط دو هزار تومان واریز شده است چون علت تقلیل آن را پرسید، فخرالدوله گفت: "یکی از مأمورین مالیه، شش هزار تومان از مستأجرین من رشوه گرفت، من آن پول را به مستأجر پس دادم و گفتم از حقوق تو که وزیر مالیه هستی کسر کنند تا بهتر بفهمی مردم از دست مأمورین جنابعالی آقای وزیر چه می کشند؟"

  فخرالدوله به عنوان بانویی مؤمن، با کفایت و نیکوکار مشهور است که از ثروت خانوادگی خود با چنگ و دندان محافظت کرد. او با تدبیر و کاردانی، خود و خانواده اش را از آشفتگی های مربوط به عزل پدر شوهر و غضب دربار، خلع برادرزاده اش احمدشاه از سلطنت، روی کار آمدن سلسله پهلوی و دیگر گرفتاری های سیاسی رهانید. ضمن آنکه از ثروت خویش در امور خیریه به بهترین وجهی استفاده نمود. فخرالدوله بنیانگذار نخستین موسسه ی تاکسیرانی در تهران بود. او قصد تاسیس یک موسسه بورس ملی را در ایران داشت که به علت فراهم نبودن شرایط موفق نشد.

شروع شکل گیری خیریه کهریزک

 فخرالدوله در اواخر دوره قاجار در حدود 28 دختر و پسر یتیم را تحت پوشش قرار داد و به همراه جمعی از زنان خیّر در اطراف پرورشگاه که بعد ها بنگاه خیریه بانوان نیکوکار نامیده شد از دختران و پسران نگهداری می کرد. از جمله کسانی که او را در این کار یاری می دادند باید از جبّاره فرمانفرما، عزت الملوک فرمانفرما، هما فرمانفرما (اتحادیه)، همسر دکتر حسین علاء، قدسی عنایت دختر ظهیرالاسلام، نورافشار پایه گذار بیمارستان مسیح دانشوری، همدم نفیسی خواهر سعید نفیسی - که پس از تحصیل مامایی در فرانسه به ایران بازگشت، اما چون جو اجتماعی به گونه ای نبود که بتواند مستقلاً مطبی باز کند در این بنگاه به کارهای مربوط به رشته تحصیلی خود و انجام امور خیریه پرداخت- و معصومه امینی (نفیسی) دختر فخرالدوله نام برد که بر اساس قوانینی که برای کار خود تدوین کرده بودند به کودکان بی سرپرستی که در چارچوب مقررات قرار داشتند خدمت می کردند. طبق ضوابط و مقررات پرورشگاه، در صورتی که مادری خواهان نگهداری فرزند خود بود، ابتدا دو نفر از زنان همکار فخرالدوله به محل زندگی آن مادر رفته، پس از تهیه گزارشی در چارچوب عقاید هیأت مدیره و داشتن شرایط لازم از جمله فقدان پدر، بچه را تحویل می گرفتند. 

 این آسایشگاه واقع در کهریزک که به دلایلی نا مشخص سال ها درب آن بسته مانده بود در سال 1351 به همت دکتر محمدرضا حکیم زاده لاهیجی که در آن زمان مدیر بیمارستان فیروزآبادی شهر ری بود، فعالیت خود را آغاز کرد. وی انگیزه خود را برای احداث این چنین بیان می کند.

در سال 1350 و 1351 رئیس بیمارستان فیروزآبادی بودم، به خوبی به خاطر دارم که موقع خروج از بیمارستان نزدیکی های درب خروجی، اغلب چند بیمار مفلوک، معلول یا پیر و فرسوده را در حال خوابیده، نزدیک در بیمارستان می دیدم و با آنکه رئیس بیمارستان بودم قادر نبودم به طریقی اعمال نفوذ کنم و دستور بستری شدن آنان را بدهم، اگر هم دستور می دادم پزشکان به دلایل قانع کننده از پذیرفتن آنان خودداری می کردند و حق هم داشتند زیرا آن افراد نه قابل درمان بودند نه بیمارستان قادر بود برای زمان طولانی آنها را بستری نموده و تخت بیمارستان را اشغال نماید.

من از دیدن این وضع و بدبختی معلولان یا بیماران غیرقابل درمان زجر می کشیدم، تا به خواست ایزد توانا بدون توجه به جوانب کار، درمانگاه متروکه مرحوم امین الدوله واقع در کهریزک را که به دلایلی سال ها درب آن بسته مانده بود مورد استفاده قرار دادم و دو سه نفر معلول که پناهی نداشتند در آن جا بستری کردم، هدفم این بود که به لطف ایزد توانا و کمک نیکوکاران، این بیچارگان در آن جا بخوابند و تا زمانی که زنده هستند تا حدّ امکان از آن ها پذیرایی گردد. این کار را هم کردم. از آن جایی که پشتیبان کارهای نیک در مرحله اول خدای بزرگ است، او کمک کرد. نمی دانم چگونه افرادی را به یاری فرستاد و هسته اولیه هیئت مؤسس تشکیل شد به خواست خداوند متعال و همت بانیان خیراندیش فعالیت آغاز شد.

کار ساخت و ساز آسایشگاه سالمندان در دوم مرداد 1352 در زمینی که به مساحت 28 هزار مترمربع از طرف حسن محمدی اهدا شد آغاز گردید.

شامل مرکز توانبخشی، بخش فرهنگی و بخش درمانی است. مرکز توانبخشی از جمله اولین بخش های راه اندازی شده در آسایشگاه به شمار می رود و از سال 1360 با انجام کاردرمانی و فیزیوتراپی، به مددجویان امکان داد تا از بستر خارج شده و در فعالیت های انفرادی و گروهی مجتمع شرکت کنند. بخش درمانی 80 تخت داشته و دارای اتاق هایی با تجهیزات مخصوص و مجزا برای مبتلایان به بیماری های عفونی، زخم بستر، پوست، مراقبتهای ویژه، ICU و CCU است. به تازگی بخش مخصوص بیماران مبتلا به MS، با 5000 متر مربع زیربنا، در دو طبقه و 120 تخت، نیز راه اندازی شده است.

شهرک امید برای استفاده سالمندانی که توانایی زندگی مستقل دارند.

شهرک گل ها، شامل 54 واحد مسکونی برای اسکان کارکنانی است که حضور دائمی آن ها در آسایشگاه ضروری است.

شهرک عمید ، شامل 20 واحد خانه ی مسکونی جهت سکونت زوج های معلول شاغل در آسایشگاه است و تا سال 1380، پنج واحد دیگر توسط بانیان خیر به آن افزوده شد.

 به خواست این بانوی بزرگ و فهیم در شب های جمعه مرتباَ دیگ های پلو و قیمه در مسجد امین الدوله جهت اطعام ایتام و فقرا بار گذاشته می شد همچنین  ایشان چندین مسجد ومدرسه و بیمارستان وآسایشگاه در املاک خود بناکرد و وقف نمود.

فخرالدوله در اواخر عمر بر اثر از دست دادن پسرش حسین امینی، دچار اندوه فراوان شده بود. او پس از این واقعه اوقات خود را در باغ الهیه می گذراند و از مراوده با اشخاص خودداری می کرد. او در آخرین سفرش به عتبات آرامگاهی در نجف خریداری کرده بود، اما مدتی پیش از فوتش به اطرافیان گفت او را گورستان ابن بابویه در ری در کنار مدفن پسرش به خاک سپارند. او در دی ماه 1334 در سن هفتاد و سه سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت. 

فخرالدوله در دیماه 1334 در سن 73 سالگی به طور ناگهانی بر اثر سکته قلبی درگذشت. او وصیت کرده بود برای او مجلس ختمی گرفته نشود و مخارج آن صرف امور خیریه گردد.

منابع :اسناد موقوفات اشرف الملوک قاجار در آرشیو اسناد موسسه مطالعات تاریخ معاصر_ بانک اطلاعات رجال _ گنجینه اسناد_ کتاب  محمود طلوعی_کتاب جعفر مهدی نیا _ عکس سایت تاریخ ما